Oι Εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδος ήταν οι παλαιότερες σε διάρκεια και συνέχεια στην Ευρώπη. Οι κοινότητες, αυτές, μαζί με κείνες που ιδρύθηκαν μετά την εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία το 1492 μ.Χ. , καταστράφηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά από το Ολοκαύτωμα.
Την άνοιξη του 1941, οι Γερμανοί νίκησαν τον Ελληνικό στρατό και κατέλαβαν την Ελλάδα. Η κατοχή διήρκεσε έως τον Οκτώβριο του 1944. Η χώρα διαιρέθηκε σε τρεις ζώνες κατοχής. Στη Βουλγαρία προσαρτήθηκαν η Θράκη και η πρώην Γιουγκοσλαβική δημοκρατία της Μακεδονίας. Οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Μακεδονία,συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης, τον Πειραιά και την Δυτική Κρήτη. Οι Ιταλοί κατέλαβαν τις υπόλοιπες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας και τα νησιά. Ο τόπος διαμονής των Εβραίων, καθόρισε όχι μόνο τη μετέπειτα τύχη τους αλλά και τη δυνατότητα διαφυγής τους.
Oι Ελληνικές αντιστασιακές ομάδες, κομουνιστικές και μη, πολέμησαν τους κατακτητές σε μια προσπάθεια, όχι μόνο να σώσουν την Ελλάδα, αλλά και τους Εβραίους που ζούσαν στη χώρα. Παρόλες τις προσπάθειές τους μόνο 8.000 με 10.000 Ελληνο-Εβραίοι επέζησαν από το Ολοκαύτωμα. Η διάσωσή τους οφείλεται, ως ένα βαθμό, στην άρνηση των Ελλήνων, καθώς και της ηγεσίας της Ελληνικής Ορθόδοξης εκκλησίας, να εφαρμόσουν τα σχέδια των Γερμανών για την απέλαση τους. Επιπλέον, οι Ιταλικές αρχές, μέχρι και την παράδοσή τους τον Σεπτέμβριο του 1943, αρνήθηκαν να διευκολύνουν, ή να επιτρέψουν απελάσεις Εβραίων από την δική τους ζώνη κατοχής.
Παρόλο που μέχρι το Μάρτιο του 1943 οι απελάσεις δεν είχαν αρχίσει, η Ελλάδα έχασε τουλάχιστον το 81 τοις εκατό του Εβραϊκού πληθυσμού της κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Περίπου 60.000 με 70.000 Ελληνο-Εβραίοι θανατώθηκαν, οι περισσότεροι στο Άουσβιτς- Μπιρκενάου. Μόνο 5.000 Εβραίοι ζουν σήμερα στην Ελλάδα, κυρίως στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη
Στην Αθήνα
O Επικεφαλής Ραββίνος, Barzelai, είχε ισχυρές διασυνδέσεις με τις δημοτικές αρχές και το ΕΑΜ.Οι διασυνδέσεις αυτές και η υποστήριξη του Αρχιεπισκόπου Αθηνών, Δαμασκηνού,συνέβαλαν στη διάσωση του 66 τοις εκατό των
Εβραίων της πόλης. Ο αρχηγός της αστυνομίας Αθηνών, Άγγελος Έβερτ
, εξέδωσε ψευδείς ταυτότητες και ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός έδωσε εντολή στην εκκλησία να εκδώσει ψευδή πιστοποιητικά βάφτισης σε αυτούς που κινδύνευαν να απελαθούν. Στην Αθήνα και στον Πειραιά οι Εβραίοι κρύβονταν σε σπίτια Χριστιανών. Ο αρχηγός της αστυνομίας Αθηνών Έβερτ, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός καθώς και ο Δήμαρχος του Πειραιά τιμήθηκαν από Yad Vashem.
Στην Θεσσαλονίκη
Η καταδίωξη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης άρχισε το καλοκαίρι του 1942. Όλοι οι άνδρες, από ηλικία 18 μέχρι 45 χρονών, στρατολογήθηκαν για καταναγκαστική εργασία, κατά τη διάρκεια της οποίας εξαναγκάστηκαν να στέκονται ώρες κάτω από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο, ξυλοκοπήθηκαν και ταπεινώθηκαν. Η Εβραϊκή κοινότητα έχασε τον πλούτο και την υπερηφάνειά της. Οι Εβραίοι διατάχτηκαν να φορούν το "Kίτρινο Αστέρι," και υποχρεώθηκαν να μετακομίσουν σ' ένα κλειστό γκέτο, δίπλα στις σιδηροδρομικές γραμμές, που ονομαζόταν Baron Hirsch.
Στις 15 Μαρτίου 1943, οι Γερμανοί άρχισαν τις απελάσεις. Κάθε τρεις μέρες μεταγωγικά βαγόνια γεμάτα με 2.000, κατά μέσο όρο, Θεσσαλονικείς Εβραίους κατευθύνονταν στο Άουσβιτζ-Μπιρκενάο
Γιατί τόσο πολλοί Εβραίοι από τη Θεσσαλονίκη χάθηκαν; Πρώτον, η Θεσσαλονίκη ήταν κάτω από τη Γερμανική κατοχή. Δεύτερον, οι Εβραίοι ήταν συγκεντρωμένοι, κυρίως, στην πόλη. Τρίτον, δεν ήξεραν ότι τους μετέφεραν σε κέντρα εξόντωσης, πίστεψαν ο πρόσχημα των Γερμανών, ότι τους πήγαιναν να δουλέψουν στην Πολωνία. Επιπλέον, ο αμφιλεγόμενος Ραβίνος Κορέτζ, που ήταν επικεφαλής της Εβραϊκής κοινότητας, σύμφωνα με πληροφορίες, βοήθησε τους Γερμανούς να οργανώσουν αποτελεσματικές συλλήψεις. Επίσης, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης μιλούσαν Λαδίνο, κατά συνέπεια η προφορά τους έκανε να ξεχωρίζουν. Ενώ υπήρχε δυνατότητα δραπέτευσης, οι περισσότεροι, φοβούμενοι το χωρισμό από τις οικογένειες τους, δεν εκμεταλλεύτηκαν τις προσφερόμενες επιλογές διαφυγής.
Στη Ζάκυνθο
Η ιστορία των Εβραίων της Ζακύνθου είναι παρόμοια με αυτή των συμπατριωτών τους στα άλλα νησιά του Ιονίου. Η σημαντική διαφορά είναι ότι όλοι οι Εβραίοι της Ζακύνθου, που ανέρχονταν σε 275 άτομα, επέζησαν στο Ολοκαύτωμα. Σ’ αυτό συνέτειναν οι γενναίες προσπάθειες των δυο "Δικαίων μεταξύ των Εθνών," του Επισκόπου Χρυσόστομου και του
Δημάρχου Λουκά Carrer 
To 1944 o Δήμαρχος Carrer διατάχτηκε, υπό την απειλή όπλου, να παραδώσει κατάλογο των Εβραίων κατοίκων του νησιού. Ο κατάλογος παραδόθηκε στους Γερμανούς περιέχοντας δυο ονόματα: Δήμαρχος Carrer και Επίσκοπος Χρυσόστομος.
Ο Επίσκοπος, με γενναιότητα, είπε στους Γερμανούς, "Eδώ είναι οι Εβραίοι σας. Εάν επιθυμείτε να απελάσετε τους Εβραίους από τη Ζάκυνθο, πρέπει να πάρετε και μένα να μοιραστώ την τύχη τους.
Στα Γιάννενα
Η παρουσία των Εβραίων στα Ιωάννινα χρονολογείται από το 70 π.Χ.. Οι Εβραίοι των Ιωαννίνων ίδρυσαν μια Ρομανιώτικη κοινότητα, η οποία απαρτιζόταν από Ελληνο-Εβραίους ήδη εγκατεστημένους στην πόλη πριν την εισροή των Σεφαραδιτών τον 15ο και 16ο αιώνα.
Σε αντίθεση με άλλες Εβραϊκές κοινότητες της περιόδου, οι Εβραίοι των Ιωαννίνων περιέσωσαν τις Ρομανιώτικες παραδόσεις και διατήρησαν την πολιτιστική τους ταυτότητα και τις ιδιάζουσες θρησκευτικές τους τελετές μέχρι σήμερα
Οι Ιταλοί, αρχικά, κατέλαβαν τα Ιωάννινα και οι Εβραίοι δε βρέθηκαν αντιμέτωποι με διακρίσεις σε βάρος τους έως την παράδοση της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943.
Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Γερμανούς, η Εβραϊκή ηγεσία υιοθέτησε μια πολιτική αναμονής, ελπίζοντας ότι και οι Γερμανοί δεν θα προβούν σε απελάσεις. Οι Γερμανοί είπαν στα μέλη των κοινοτήτων ότι τα Ιωάννινα δε θα είχαν την τύχη της Θεσσαλονίκης, γιατί οι Εβραίοι των Ιωαννίνων, ως ομιλητές της Ελληνικής γλώσσας, δεν συνδέονταν με τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης που μιλούσαν Λαδίνο.
ToMάρτιο του 1944, όμως, ο πρόεδρος της Εβραϊκής κοινότητας Ιωαννίνων, ιατρός Ιωσήφ Κοφινάς, συνελήφθη. Κατά τη διάρκεια της κράτησής του έμαθε για τα σχέδια των Γερμανών να απελάσουν Εβραίους και έστειλε κρυφά
σημείωμα στον Σαβέτα Καμπέλη, ένα διακεκριμένο μέλος της Εβραϊκής κοινότητας , συμβουλεύοντας τους Εβραίους να τραπούν σε φυγή. Δυστυχώς, ο Καμπέλης επέλεξε να μη μεταδώσει την προειδοποίηση στους Εβραίους των Ιωαννίνων, και στις 25 Μαρτίου 1944, όλη η Εβραϊκή κοινότητα των 1.860 ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Καμπέλη, απελάθηκε στο Άουσβιτζ-Μπιρκενάου. Ο Καμπέλης συνειδητοποίησε το λάθος του πολύ αργά
Σήμερα μόνο 35 Εβραίοι κατοικούν στα Ιωάννινα: είναι οι μόνοι εναπομείναντες από την Ρομανιώτικη Εβραϊκή κοινότητα
Στην Ρόδο
Για 2.300 χρόνια, οι Εβραίοι έζησαν στο όμορφο νησί της Ρόδου στο νότιο άκρο του Αιγαίου πελάγους. Η κοινότητα έγινε Σεφαραδίτικη τον 16ο αιώνα, και ήταν μια από τις πιο φημισμένες Σεφαραδίτικες κοινότητες στον κόσμο. Η συναγωγή της Ρόδου, Kahal Shalom, χτίστηκε το 1575 και είναι η αρχαιότερη σε λειτουργία συναγωγή στην Ελλάδα.
H Ρόδος, που είχε παραχωρηθεί στους Ιταλούς μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπαγόταν στην Ιταλία και κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως και σε άλλες περιοχές κάτω από την Ιταλική κατοχή, οι Εβραίοι της Ρόδου ήταν σχετικά ασφαλείς μέχρις ότου οι Γερμανοί κατέλαβαν το νησί τον Σεπτέμβριο του 1943
To 1944 ζούσαν περίπου 2.000 Εβραίοι στο νησί, 50 από τους οποίους, ως Τούρκοι υπήκοοι, προστατεύονταν από το Τουρκικό Προξενείο. Οι υπόλοιποι απελάθηκαν στις 20 Ιουλίου 1944.
Οι απελάσεις αποτέλεσαν ένα δραματικό και ατυχές γεγονός, γιατί σε λιγότερο από τρεις μήνες, οι Γερμανοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα. Οι απελάσεις της Ρόδου ήταν οι τελευταίες που οργανώθηκαν από τους Γερμανούς στην Ελλάδα.
Στις 20 Ιουλίου 1944, οι Εβραίοι της Ρόδου και του γειτονικού νησιού της Κω, στάλθηκαν με πλοίο στην κυρίως Ελλάδα. Στριμωγμένοι στο κατάστρωμα κάτω από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο, χωρίς τροφή και νερό, 23 Εβραίοι βρήκαν το θάνατο στο ταξίδι για την ηπειρωτική Ελλάδα. Αφού αποβιβάστηκαν στην ξηρά, φυλακίστηκαν στο τμήμα μεταγωγών Χαϊδαρίου, που είχαν ιδρύσει τα Ες Ες, απ' όπου στη συνέχεια έφευγαν με τραίνο για το Άουσβιτζ-Μπιρκενάου. Μόνο 151 Εβραίοι από τη Ρόδο επέζησαν στο Ολοκαύτωμα.
Σήμερα μόνο 35 Εβραίοι ζουν στη Ρόδο. Το Kahal Shalom στέκεται ακόμα στην "Iουδερία," και αποτελεί ζωντανή μαρτυρία της ακμαίας κοινότητας που κάποτε ζούσε εκεί
Μαρτυρίες διασωθέντων
Μαρτυρίες διασωθέντων
Ελλήνων Εβραίων από τα ναζιστικά στρατόπεδα
Η Καρολίνα Κοέν, (Αρ. βραχίωνος Α 8404) μαζί με τον αδελφό της Σαμπεθάι,
συνελήφθησαν από τους ναζί στο Βόλο και στάλθηκαν στο στρατόπεδο Λαρίσης και
αργότερα μεταφέρθηκαν με τραίνο σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της Πολωνίας. Ο
αδελφός της εξοντώθηκε στα κρεματόρια, αλλά αυτή επέζησε και επέστρεψε στο Βόλο
μετά τη λήξη του πολέμου. Όπως αφηγήθηκε η ίδια, “το ταξίδι μας ήταν οδυνηρό
και με άθλιες συνθήκες, θυμάται. Όταν φθάσαμε στο στρατόπεδο έγινε διαλλαγή και
μένα μαζί με άλλες μας επέλεξαν για καταναγκαστική εργασία. Μας έβαζαν -άσκοπα-
να σκάβουμε και να μεταφέρουμε μεγάλες πέτρες. Μας έβριζαν και μας έδερναν
αγρίως. Η διαμονή μας ήταν σε άθλιους και ελεεινούς θαλάμους στους οποίους
κυκλοφορούσαν ποντίκια που μας δάγκωναν. Ένα με δάγκωσε και κινδύνεψα να
πεθάνω, αλλά μια Ουγγαρέζα γιατρός με έσωσε κάνοντάς μου δύο ενέσεις. Στο
στρατόπεδο γυναικών οι γιατροί μας υπέβαλλαν σε διάφορα πειράματα και
επεμβάσεις στείρωσης κλπ. Το φαγητό μας ήταν απαίσιο. Το πρωί μας έδιναν λίγο
καφέ που ήταν ξεπλυμένο και χωρίς ουσία. Το μεσημέρι μας έδιναν λίγο λάχανο
τριμμένο και το βράδυ ελάχιστο ψωμί με μαρμελάδα. Από τους θαλάμους έπαιρναν
τις εξασθενημένες γυναίκες για να καούν στα κρεματόρια. Λειτουργούσαν τρεις
φούρνοι που έκαιγαν ανθρώπους μέρα νύχτα.
Με επέλεξαν με άλλες γυναίκες να καούμε στους φούρνους και μας έβαλαν σε
σαρανταοκτάωρη αναμονή. Προτεραιότητα είχαν μανάδες και παιδιά. Όταν ήρθαν να
μας πάρουν, έφθασε η διαταγή να μην θανατωθούμε και με την υποχώρηση οι
Γερμανοί μας έβαλαν φωτιά να καούμε. Μας έσωσαν οι Ρώσοι στρατιώτες που μας
περιποιήθηκαν και μας απελευθέρωσαν. Μας μετέφεραν στο Άουσβιτς και λίγο
αργότερα επιστρέφαμε στην Ελλάδα”.
Αμείλικτοι βασανιστές
Συγκλονιστική είναι επίσης η μαρτυρία της Αλέγρας Φαρατζή, που δημοσιεύτηκε
στις 21.8.1946 στην εφημερίδα «Ταχυδρόμος» με τίτλο, «Το δράμα των Εβραίων, Ισραηλίτης του Βόλου, εις την φρικτήν κόλασιν του
Άουσβιτς». “Όταν άρχισε, ξεκινάει η αφήγηση, ο ναζιστικός διωγμός των
Εβραίων του Βόλου, καταφύγαμε με την οικογένειά μου στην Αθήνα, όπου θα ήμασταν
άγνωστοι και περισσότερο ασφαλείς. Ύστερα όμως από προδοσία συνελήφθη πρώτα ο
σύζυγός μου και στις 28.6.1944 εγώ, με τις αδελφές μου, τους συζύγους και τα
παιδιά τους. Μας φυλάκισαν στο Χαϊδάρι, όπου εκεί υπήρχαν 2.000 Εβραίοι από τη
Ρόδο κ.α. πόλεις. Λίγες μέρες αργότερα μας έστειλαν στο Άουσβιτς. Εκεί αφού
ξεχώρισαν άνδρες, γυναίκες και παιδιά μας τοποθέτησαν σε ξύλινα παραπήγματα.
Μοναδική εξαίρεση αποτελούσε το τσιμεντένιο κτίριο των κρεματορίων, που όπως
έμαθα εκεί εργάζονταν ο άνδρας μου για τη καύση των πτωμάτων, που εκτελούνταν
στους θαλάμους αερίων που οι ναζί τα αποκαλούσαν «λουτρά». Μερικοί κρατούμενοι
ρίχνονταν κατ ευθείαν στους φούρνους ζωντανοί για να καούν. Πληροφορήθηκαν ότι
οι δύο αδελφές μου είχαν θανατωθεί στα κρεματόρια”.
“Εγώ είχα αριθμό βραχίωνος 24309, συνεχίζει η αφήγηση, και παρόλες τις
δυσκολίες με λιγοστούς άλλους κατόρθωσα να επιζήσω. Μετά επτάμηνη παραμονή μου
στο Άουσβιτς, μεταφερθήκαμε σε άλλο στρατόπεδο. Εκεί η εργασία ήταν εξαντλητική
και η πείνα αφάνταστη. Τα πρώτα σημάδια της αβιταμίνωσης άρχισαν να εμφανίζονται
και η καθημερινή ταλαιπωρία της εργασίας μας, αλλά και δίωρη ορθοστασία κατά το
προσκλητήριο των κρατουμένων πρωί και απόγευμα, σε στάση προσοχής μας έδιναν
την αίσθηση ότι ο θάνατος μας πλησίαζε. Το τραγικότερο ήταν ότι Γερμανοί
γιατροί έκαναν πειράματα σε γυναίκες και άνδρες, αφαιρώντας όργανα σε πρωτόγονα
μέσα, ενώ με μικρόβια σπανίων ασθενειών, έκαναν ενέσεις σε κρατουμένους για να
διαπιστώσουν το χρόνο επιβίωσής τους, αλλά και τη πιθανή αναγκαία θεραπεία. Οι
στειρώσεις ανδρών και γυναικών ήταν ένα γενικότερο μέσο εφαρμογής των
επιστημονικών «πειραμάτων».
Οι απαγωγές γυναικών από τους φρουρούς για να τις βιάσουν κτηνωδώς ήταν συχνό
φαινόμενο. Οι Γερμανοί δεν είχαν ανθρώπινα αισθήματα, ήταν αμείλικτοι
βασανιστές και όταν οι φρουρές άλλαζαν δεσμοφύλακες αυτοί που τους
αντικαθιστούσαν υπερέβαλλαν σε κτηνωδία τους προηγουμένους. Οι «θαρραλέοι»
αυτοί άνδρες!! όταν αιχμαλωτίστηκαν από τους Συμμάχους έκλαιγαν σα μικρά
παιδιά, ζητώντας οίκτο. Μετά την απελευθέρωσή μας από το Μαουτχάουζεν, στις
6.5.1945, από τα Αμερικανικά στρατεύματα επέστρεφα στην Ελλάδα, μετά από
αφάνταστες ταλαιπωρίες”.
Footnotes
- Διαταγή που εξέδωσε ο στρατηγός Στρουπ Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδα ▲
- Η Θεσσαλονίκη έχασε το 94 τοις εκατό των Εβραίων κατοίκων της στο Ολοκαύτωμα. Μόνο 1.200 Εβραίοι ζουν εκεί τώρα, μια απλή σκιά της άλλοτε "Μητέρας του Ισραήλ
